राज्य अभ्यासक्रम आराखडा - शालेय शिक्षण २०२४

राज्य अभ्यासक्रम आराखडा - शालेय शिक्षण २०२४ : एक दिशादर्शक दृष्टीकोन

School Edutech Team

राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, महाराष्ट्र (SCERT) मार्फत सादर करण्यात आलेला राज्य अभ्यासक्रम आराखडा - शालेय शिक्षण २०२४ हा महाराष्ट्राच्या शालेय शिक्षण व्यवस्थेत एक ऐतिहासिक व भविष्यवेधी दस्तऐवज ठरतो आहे. संचालक श्री. राहुल रेखावार (भा.प्र.से.) यांच्या नेतृत्वात हा आराखडा तयार करण्यात आला असून, राष्ट्रीय शिक्षण धोरण-२०२० (NEP-2020) व राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखडा - शालेय शिक्षण (NCF-SE) यांचे मार्गदर्शन या आराखड्याला लाभले आहे.

आराखड्याची गरज आणि पार्श्वभूमी

NEP-2020 नुसार शिक्षण व्यवस्थेतील ५+३+३+४ ही नवीन संरचना स्वीकारण्यात आली असून, त्यानुसार शालेय अभ्यासक्रम व अध्यापन पद्धतीत परिवर्तन आवश्यक बनले. त्यासाठी प्रत्येक राज्याने आपापल्या गरजेनुसार अभ्यासक्रम आराखडा तयार करण्याची गरज होती. महाराष्ट्राने राज्याच्या सांस्कृतिक, भौगोलिक, ऐतिहासिक वैशिष्ट्यांचा समावेश करत हा आराखडा विकसित केला आहे.

विशेष वैशिष्ट्ये

• भाषा शिक्षणात विविधतेस प्रोत्साहन
• गणित व विज्ञानासारख्या विषयात गती नसणाऱ्यांसाठीही प्रगतीचे मार्ग
• स्थानिक इतिहास, भूगोल व सांस्कृतिक संदर्भाचा समावेश
• व्यावसायिक शिक्षणावर भर
• संतवाङ्मय, गड-किल्ले, शिवाजी महाराज यांचा इतिहास विषयात समावेश
• विज्ञान विषयात शास्त्रज्ञांचे योगदान अधोरेखित
• पर्यावरणस्नेही आणि समतामूलक शिक्षणावर भर

विकसन प्रक्रिया

राज्य अभ्यासक्रम आराखड्याचा प्रारंभिक मसुदा जनतेसमोर सादर करण्यात आला व त्यावर अभिप्राय मागवले गेले. ११ कृती गटांच्या कार्यशाळांद्वारे तज्ज्ञांच्या सहभागातून आराखडा अंतिम स्वरूपात सादर करण्यात आला.

प्रशासकीय आणि शैक्षणिक समन्वय

SCERT, बालभारती, व माध्यमिक/उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ या संस्थांची पुढील काळात महत्त्वपूर्ण भूमिका राहणार आहे. अभ्यासक्रम व पाठ्यपुस्तकांचे समन्वयित व गुणवत्तापूर्ण विकास यामुळे प्रत्येक विद्यार्थी भविष्याच्या वाटचालीसाठी सज्ज होईल.

"राज्य अभ्यासक्रम आराखडा २०२४ हा शिक्षण क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. या आराखड्याच्या माध्यमातून महाराष्ट्रातील प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण प्रणालीत आमूलाग्र बदल घडवण्याचा संकल्प केला गेला आहे. शिक्षणाच्या गुणवत्तेत सुधारणा, विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास, स्थानिक गरजांशी सुसंगत अभ्यासक्रम रचना आणि मातृभाषा आधारित अध्यापन या बाबींवर विशेष भर "राज्य अभ्यासक्रम आराखडा २०२४ हा शिक्षण क्षेत्रात एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. या आराखड्याच्या माध्यमातून महाराष्ट्रातील प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण प्रणालीत आमूलाग्र बदल घडवण्याचा संकल्प केला गेला आहे. शिक्षणाच्या गुणवत्तेत सुधारणा, विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास, स्थानिक गरजांशी सुसंगत अभ्यासक्रम रचना आणि मातृभाषा आधारित अध्यापन या बाबींवर विशेष भर दिला गेला आहे. विद्यार्थ्यांना केवळ परीक्षेच्या चौकटीत न अडकवता, त्यांच्या कौशल्य, विचारशक्ती, सृजनशीलता आणि सामाजिक जाणिवा विकसित करणारे शिक्षण हे या आराखड्याचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. यामध्ये NEP 2020 (नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण) मधील मूलतत्त्वांचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो. विद्यमान सामाजिक, तांत्रिक आणि शैक्षणिक घडामोडी लक्षात घेता, यामध्ये डिजिटल शिक्षण, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, पर्यावरण शिक्षण आणि मूल्यशिक्षण यांचा समावेश करण्यात आला आहे. शिक्षकांसाठी नियमित प्रशिक्षण, मूल्यमापन प्रणालीत बदल, आणि पालकांच्या सहभागास प्रोत्साहन हे देखील आराखड्याचे महत्त्वाचे घटक आहेत. या अभ्यासक्रमातून ग्रामीण व शहरी भागांतील शैक्षणिक दरी कमी करणे, सर्वसमावेशक शिक्षण देणे, आणि विद्यार्थ्यांना त्यांच्या भविष्यकाळासाठी सज्ज करणे हे अंतिम उद्दिष्ट आहे. त्यामुळे शाळा, शिक्षक, विद्यार्थी, आणि पालक यांना एकत्रितपणे कार्य करावे लागणार आहे. हे दिशादर्शक केवळ एक दस्तऐवज नसून, राज्याच्या शैक्षणिक भविष्यासाठीचा मार्गदर्शक आहे."दिला गेला आहे. विद्यार्थ्यांना केवळ परीक्षेच्या चौकटीत न अडकवता, त्यांच्या कौशल्य, विचारशक्ती, सृजनशीलता आणि सामाजिक जाणिवा विकसित करणारे शिक्षण हे या आराखड्याचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. यामध्ये NEP 2020 (नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण) मधील मूलतत्त्वांचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो. विद्यमान सामाजिक, तांत्रिक आणि शैक्षणिक घडामोडी लक्षात घेता, यामध्ये डिजिटल शिक्षण, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, पर्यावरण शिक्षण आणि मूल्यशिक्षण यांचा समावेश करण्यात आला आहे. शिक्षकांसाठी नियमित प्रशिक्षण, मूल्यमापन प्रणालीत बदल, आणि पालकांच्या सहभागास प्रोत्साहन हे देखील आराखड्याचे महत्त्वाचे घटक आहेत. या अभ्यासक्रमातून ग्रामीण व शहरी भागांतील शैक्षणिक दरी कमी करणे, सर्वसमावेशक शिक्षण देणे, आणि विद्यार्थ्यांना त्यांच्या भविष्यकाळासाठी सज्ज करणे हे अंतिम उद्दिष्ट आहे. त्यामुळे शाळा, शिक्षक, विद्यार्थी, आणि पालक यांना एकत्रितपणे कार्य करावे लागणार आहे. हे दिशादर्शक केवळ एक दस्तऐवज नसून, राज्याच्या शैक्षणिक भविष्यासाठीचा मार्गदर्शक आहे."

अधिक माहितीसाठी व PDF डाउनलोडसाठी खालील लिंकचा वापर करा:

SCERT महाराष्ट्रची अधिकृत वेबसाइट:
https://www.maa.ac.in

राज्य अभ्यासक्रम आराखडा २०२४ PDF डाउनलोड:
PDF डाउनलोड करा

समारोप

हा अभ्यासक्रम आराखडा महाराष्ट्राच्या प्रत्येक कोपऱ्यातील विद्यार्थ्यांपर्यंत दर्जेदार व समतामूलक शिक्षण पोहोचवण्यासाठी एक मार्गदर्शक ठरेल. हा दस्तऐवज फक्त शालेय अभ्यासक्रमाचाच नव्हे तर शिक्षणाच्या संपूर्ण प्रवासासाठी एक दिशादर्शक ठरेल अशी अपेक्षा आहे.